Vinska istorija Srbije definitivno ne počinje sa Markom Aurelijem Probom! Prvi vinogradi na teritoriji Srbije nisu bili na Fruškoj gori i kod Smedereva, već južnije... Vinska istorija Srbije ne počinje u 3. veku nove ere, već znatno ranije.  Dr Sanja Pilipović sa Balkanološkog instituta SANU je svojim istraživanjem preokrenula saznanja koja imamo o vinarstvu i vinogradarstvu na prostoru Srbije i bacila novo svetlo na početke vinarstva i vinogradarstva u Srbiji.

Dr Sanja Pilipović se u svom radu fokusirala na vinarstvo i vinogradarstvo na prostoru rimske provincije Gornja Mezija. Ta provincija je osnovana 86. godine nove ere u vreme Domicijana na teritoriji današnje centralne Srbije, severozapadne Bugarske i okoline Tetova u današnjoj Severnoj Makedoniji. Ova provincija je bila vrlo heterogena u pogledu stanovništva (Dardani, Mezi, Trikorni, itd) a istovremeno su se u nju doseljavali pripadnici drugih naroda iz svih delova Carstva. Od 5. veka pre nove ere, sve više se na tom prostoru oseća  proces helenizacije tj. širenja grčkih uticaja uz dolinu Vardara i Južne Morave, o čemu nam svedoče arheološki lokaliteti Kacipup kod Preševa i Kale-Krševica kod Bujanovca.

Lokalitet Kale-Krševica je predstavljao helensko urbano središte i na tom mestu su pronađene brojne vinske amfore čiji pečati ukazuju da su bile napunjene vinom sa Tasosa. Pored njih, deo amfora je sadržao vino sa Halkidikija i iz šire egejske regije. No, uz grčke amfore, pronađene su i brojne amfore pravljene lokalno kao imitacija grčkih oblika. Potvrda da je lokalno stanovništvo bilo upoznato sa vinom i sa grčkim bogom Dionisom je stigla sa otkrićem krčaga za vino iz 6. veka pre nove ere sa figurom Dionisa i satira na lokalitetu kod Novog Pazara. Dr Sanja Pilipović zaključuje da se lokalno stanovništvo u južnim krajevima Gornje Mezije po prvi put susrelo sa vinom već u 5. veku pre nove ere, dok se stanovništvo koje je živelo duž Dunava sa njim susreće tek tokom 1. veka nove ere. Treba uzeti u razmatranje i pretpostavku da je stanovništvu na istoku teritorije Gornje Mezije proizvodnja vina bila poznata još i pre dolaska Rimljana zahvaljujući Tračanima.

Pored pilastra koji prikazuje berbu grožđa u Felix Romuliani (Gamzigrad), posredno se može zaključiti da je vinogradarstvo bilo već prisutno na ovim prostorima i zahvaljujući bronzanim skulpturama iz perioda 2-4. vek nove ere koje se nalaze u Muzeju grada Beograda, a koje prikazuju Bahusa koji u jednoj ruci drži grozd a u drugoj nož za orezivanje loze (falx vinitoria). Druga skulptura prikazuje satira koji u jednoj ruci drži nož za odsecanje grozdova a u drugoj dete Bahusa.

Ipak, relevantniji dokazi da je vinogradarstvo bilo zastupljeno u našim krajevima predstavljaju alatke korišćene za obradu vinograda, pre svega zakrivljeni noževi koji su korišćeni za orezivanje, uklanjanje lišća, odsecanje grozdova. Najveća koncentracija tih zakrivljenih noževa je otkrivena na lokalitetima u okolini Knjaževca, Obrenovca, Boljetina, Jagodine, Kučeva, Gamzigrada i Caričinog grada kod Leskovca.

Opipljiv dokaz o uzgoju vinove loze i proizvodnji vina je i otkriće vinskih presa (takozvane torkularije). Dakle, imamo siguran dokaz da se grožđe prerađivalo u vino na našim prostorima. Sonja Stamenković u knjizi "Rimsko nasleđe u leskovačkoj kotlini" navodi da su dve vinske prese nepravilnog trapezastog oblika napravljene od tamnozelenog škriljca otkrivene na lokalitetu rimske vile sagrađene s kraja 3. veka-početka 4. veka u selu Vrbovac, na imanju Pešića kod Lebana. One predstavljaju kamene ploče sa uklesanim kanalima za prikupljanje tečnosti. Vinska presa pronađena na lokalitetu Medijana kod Niša je kružnog oblika, prečnika 1,20m. Gornji deo prese napravljen od drveta nažalost nije sačuvan.

Foto © Sonja Stamenković, Rimsko nasleđe u leskovačkoj kotlini

NAZAD NA KATEGORIJU