Šumadija je vinski rejon iz kog je potekla obnova srpske vinarske tradicije krajem 20. veka. Iako nije istorijski najznačajnija vinska regija Srbije, a ni regija sa najvećim očuvanim površinama pod vinogradima,baš zbog toga su šumadijski vinari bez kompleksa i tereta tradicionalnog načina proizvodnje vina krenuli u stvaranje temelja za vinarije koje danas možemo pronaći na policama sa vinima iz Srbije.

Šumadijski rejon se sastoji od 4 vinogorja: krnjevačko, oplenačko, račansko i kragujevačko, od kojih je najveće vinogorje kragujevačko.

Šumadija je geografski region Srbije koji je sa svih strana oivičen velikim rekama: Sava i Dunav sa severa, Zapadna Morava na jugu, Velika Morava na istoku i Kolubara na zapadu. Reljef Šumadije očarava svojom raznovrsnošću i lepotom pejzaža koji čine plitke rečne doline i kotline, prostrane zatalasane površine i ostrvske planine. Kroz Šumadiju protiče veliki broj malih reka na svom putu do neke od velikih reka koje teku na obodu ove regije. Ti mali vodotokovi su raščlanili reljef Šumadije i dali mu brežuljkast izgled. Tereni se prostiru na nadmorskim visinama u rasponu od 100  do 1130 metara. Najviša tačka Šumadije je planina Rudnik (1132 m). Selo Pčelice, 8km zapadno od Kragujevca, predstavlja geografsko središte Srbije, tako da šumadijska vina sa pravom možemo nazvati vinskim srcem Srbije.

Na osnovu podataka iz 2012. godine, u šumadijskom rejonu ima 1120 hektara vinograda, pri čemu se najveće površine pod vinogradima prostiru na teritoriji opštine Topola.

Klima i zemljište: Klima u Šumadiji je umereno-kontinentalna sa znatnim mikroklimatskim razlikama koje nastaju zbog veličine regije i visinskih razlika (od 100 do 1130 m). Takođe, veliki broj mikrolokacija odlikuju karakteristike župske klime. Vetrovi duvaju iz svih pravaca, ali najčešće sa zapada i severoistoka. Klimu Šumadije karakterišu umereno topla leta sa naglašenom razlikom u temperaturi tokom dana i noći, hladne zime i proleće koje je generalno kraće i hladnije od jeseni. Na severu regije se oseća uticaj panonske stepsko-kontinentalne klime. U celoj regiji, najsuvlji mesec je septembar (prosečna vlažnost 39%), dok je najtopliji mesec jul. Regija prosečno ima 92 dana godišnje sa temperaturom preko 25 stepeni Celzijusa. Za vinogradarstvo, ova regija pruža odlične mogućnosti jer ima visok stepen osunčanosti, visoke temperaturne razlike između dana i noći, i dobar godišnji raspored padavina.

U čitavoj regiji se neprekidno smenjuju manje površine sa različitim tipovima zemljišta, te je zbog toga u ovoj regiji naročito važan pravilan odabir mikrolokacije za podizanje vinograda. Naizmenično ćete naići na parcele sa gajnjačom, smonicom, rankerom, dok se na severu mogu naći i potezi sa černozemom.

Vinska istorija Šumadije:  Predanje kazuje da je u ovoj regiji još u vreme Starih Rimljana gajena vinova loza. Danas nam o tome kazuje samo etimološko poreklo lokalnih toponima poput naziva sela Vinča, koje nedvosmisleno svoje poreklo vuče od latinskog naziva Vincea.

Šumadija je nekada bila pokrivena gustim šumama i po njima je i dobila svoj naziv. U doba srednjovekovne srpske države, te šume su iskrčene. Tokom turske okupacije u srednjem veku, usled bežanja stanovništva na sever i napuštanja obradivih njiva, velike površine regije su opet obrasle u neprohodne šume. Tokom 18. veka se u Šumadiju počelo doseljavati stanovništvo sa juga, te je nastupio novi period krčenja šuma i stvaranja obradivog tla. Danas su preostale samo šumske oaze i očuvane šumske površine na planinama, npr. Bukulja je 90% obrasla šumom.

Što se tiče vinske istorije regije, francuski putopisac De La Brokijer je 1423. godine pisao o vinogorju na padinama Kosmaja i Venčaca. Ipak, prava istorija regije počinje od Karađorđa i njegovog sina, kneza Aleksandra koji je imao svoj podrum vina na Oplencu. Tu tradiciju je potom nastavio kralj Petar I Karađorđević. Još 1906. godine, kralj Petar I Karađorđević je u okolini Oplenca počeo od seljaka da otkupljuje zemljište i vinograde. I onda je shvatio da lokalnom stanovništvu ni autoritet kralja nije značio puno i da nisu tako lako želeli da se odreknu porodičnih vinograda, jer se vinogradi u šumadijskim porodicama prenose sa kolena na koleno. Stoga je kralj u velikoj meri podizao i nove zasade vinograda, pri čemu su dominirale autohtone sorte: kameničarka (prokupac), skadarka, smederevka, dinka, žilavka, začinak. Narodno predanje kazuje da je kralj Petar I bio član Venčačke vinogradarske zadruge, a da je potom izbačen iz nje jer je zahtevao da za svoje grožđe dobije veće cene nego ostali zadrugari.

Kralj Aleksandar Karađorđević je od oca nasledio ljubav prema vinima i vinogradarstvu. Od 1923. godine, kralj Aleksandar je počeo saditi u Šumadiji (Oplenac) zasade vinograda sa internacionalnim sortama kao što su šardone, game, pino noar, traminac, sovinjon blan, rajnski rizling. Postoji interesantna anegdota vezana za kralja Aleksandra Karađorđevića. U početku, on je kao i njegov otac vršio preradu grožđa iz kraljevih vinograda u Venčačkoj vinogradarskoj zadruzi. Međutim, jednom prilikom je zahtevao da mu se omogući da može preko reda da predaje grožđe umesto da njegove volujske zaprege čekaju u koloni ispred zadruge kao što je to bilo uobičajeno za ostale zadrugare. Pošto mu želja nije ispunjena, odlučio je da na Oplencu sagradi sopstveni vinski podrum. Tako je 1931. godine nastao Kraljev podrum. Podrum dužine 45 metara, širine 15 metara, sa kapacitetom od 400.000 litara, sa dva sprata ukopana pod zemljom. U podrumu je vino čuvano u bačvama od slavonskog hrasta, zapremine 4.000 litara.

Sumorni dani za ovu vinsku regiju su nastupili nakon Drugog svetskog rata. Venčačka vinogradarska zadruga je nacionalizovana i postala deo Navip-a, vinogradi Kraljeve vinarije na Oplencu su konfiskovani zajedno sa ostalom imovinom kraljevske porodice Karađorđević i ustupljeni na korišćenje PIK Oplenac. Vremenom su ti vinogradi zapušteni, a društvenom imovinom je nesavesno upravljano... I u takvom stanju je Šumadija dočekala renesansu srpskog vinarstva 90-tih godina dvadesetog veka, koju su pokrenule šumadijske vinarije Aleksandrović i Radovanović. A od tada do danas, Šumadija je uspela da dostigne površine od približno 1120 hektara pod vinogradima.

Sortiment: muskat hamburg, kaberne sovinjon, šardone, sovinjon blan, merlo, smederevka, prokupac, kaberne fran, malaga, rajnski rizling

Do 30-tih godina 20. veka, u vinogradima u Šumadiji je bilo uobičajeno sresti autohtone sorte kao što su kameničarka (prokupac), smederevka, žilavka, dinka, skadarka, začinak, crna i bela tamjanika, plovdina. Kralj Aleksandar Karađorđević je zaslužan što su na Oplenac i u Šumadiju stigle i internacionalne sorte vinove loze iz Francuske i Nemačke: rajnski rizling, sovinjon blan, semijon, pino noar, game, kaberne sovinjon. Ova regija je od davnina bila poznata  po proizvodnji belih vina, a nemački enolog Emil Reder je 1929. godine došao u Šumadiju i sa sobom doneo savremenu tehnologiju i znanja tog vremena. U to vreme su površine pod vinogradima zauzimale više od 2.000 hektara, a iz Venčačke vinogradarske zadruge je na tržište izlazilo i penušavo vino rađeno tradicionalnom metodom pod nadzorom francuskog tehnologa Žubina. I danas se ova regija ističe kvalitetom belih vina, mada i pino noar na Oplencu daje izuzetne rezultate. Crne sorte grožđa kao što su kaberne sovinjon, merlo, kaberne fran, prokupac treba saditi u delovima Šumadije na nižim nadmorskim visinama, na osunčanim potezima.

Zastupljenost proizvođača grožđa: U ovom rejonu 5.000 gazdinstava poseduje vinograde, pri čemu se najveć broj vinogradara nalazi na teritoriji opštine Smederevska Palanka, dok su najveće površine pod vinogradima u opštini Topola.

Zanimljivosti:

- Vatreni pojas Šumadije - Srbija je u davnoj prošlosti bila izložena vulkanskim erupcijama koje su u velikoj meri oblikovale reljef pojedinih oblasti. Još je Jovan Cvijić pisao o vulkanogenim oblicima reljefa u Srbiji. Utvrđeno je da su najživlje vulkanske aktivnosti u Srbiji bile u periodu kasnog paleozoika (pre 300 miliona godina), jure ( pre 150 miliona godina), gornje krede (pre 90 miliona godina) i tercijara (pre 65 miliona godina).

Ako pričamo o vulkanskoj prošlosti Šumadije, onda se moramo fokusirati na tercijar. Nakon zatišja na samom početku tercijara, Srbija je ušla ponovo u fazu intenzivnog vulkanizma pre oko 40 miliona godina. Tada je nestao mezozejski okeanski prostor, a na njegovom mestu dolazi do formiranja Dinarskih Alpi. Nabiranje planina odnosno formiranje debljeg sloja litosfere u odnosu na okolne oblasti dovodi do gravitacione nestabilnosti u široj oblasti oko Dinarida. Ta gravitaciona nestabilnost dovodi do razlamanja, a duboke pukotine koje se pritom javljaju posredno dovode do magmatske aktivnosti. Time se objašnjava zašto je Šumadija dospela u period vulkanske aktivnosti tokom tercijara.

Najveće tercijarne vulkanske oblasti u Srbiji su rudničko-boračko-kotlenička oblast (današnja Šumadija), kopaonička provincija i kompleksi Golije, Radana (Lece) i Surdulice. Vulkanizam koji se dogodio u doba tercijara je bio veoma raznovrstan. Bilo je tu gotovo svih poznatih vulkanoloških procesa. Na nekim mestima relativno mirno se izlivala pokretljiva bazaltna lava, a na drugim lokalitetima je došlo do nadimanja gustih masa kisele lave i obrazovanja vulkanskih kupa ili nekova, o čemu svedoče Ostrvica na Rudniku, Trijeska kod Gornjeg Milanovca, Borački Krš. Eksplozivna aktivnost je takođe imala širok spektar tipova, od kratkih bazaltnih erupcija, na primer u selu Družetići kod Čačka, pa sve do žestokih erupcija lave bogate silicijumom i vodenom parom. Za vreme tercijara su u Šumadiji bile česte razorne erupcije posle kojih su se uzdizali eruptivni stubovi nalik na „pečurke" kakve se formiraju pri nuklearnim eksplozijama. Pojedine eruptivne faze na Rudniku po svom intenzitetu nisu zaostajale za najjačim vulkanskim erupcijama koje je istorija zabeležila. Ogromne količine lave, koje su za relativno kratko vreme emitovane u vidu rastresitih piroklastita, učinile su magmatske rezervoare u plitkim delovima Zemljine kore delimično ispražnjenim, a to je često dovodilo do sleganja tla i obrazovanja cirkularnih depresija koje nazivamo kalderama. U Šumadiji su veoma dobro očuvane kaldere u rudničko-boračko-kotleničkom pojasu. Treba imati u vidu da vulkanska aktivnost u Šumadiji nije bila ograničena samo na tercijar. Danas se ostaci vulkanskih stena iz perioda jure mogu naći u pojasu između Kragujevca i Rekovca.

Ovakva vulkanska aktivnost u Šumadiji je imala sledeće posledice:

a)     Brežuljkast izgled Šumadije jer je reljef čitave regije nakon uticaja vulkana prepušten degradaciji pod uticajem vetra, vode, čoveka, itd. Zbog tog brežuljkastog izgleda regije, u Šumadiji nemamo velike rečne vodotokove već samo po obodima regije.

b)    Velika raznovrsnost tla jer su usred seizmičkih potresa i vulkanske aktivnosti izmešani slojevi tla, a potom prepušteni daljoj degradaciji/eroziji i stvaranju tercijarnih sedimenata. Potom su se vremenom na bazičnim i neutralnim magmatskim stenama formirali slojevi smonice i gajnjače. U Šumadiji je naročito važna mikrolokacija upravo usled činjenice da su slojevi zemljišta izmešani. Nije retkost da dve susedne parcele mogu imati potpuno različit profil zemljišta. Pored sastava zemljišta, takve parcele imaju i drugačiju vodopropusnost, toplotu, sposobnost rastvaranja minerala. Najveću raznovrsnost zemljišta u Šumadiji nalazimo u okolini Kragujevca.

Za poređenje se može uzeti regija Badacsony na severnoj obali jezera Balaton u Mađarskoj koja je takođe imala živu vulkansku aktivnost u periodu tercijara a danas se karakter vina iz te regije definiše upravo zahvaljujući mineralnosti vina koja potiču od grožđa iz vinograda lociranih na erodiranim vulkanskim stenama.

- Šumadijska ružica - Tipično vino šumadijskog rejona (tradicionalno roze vino tamnije boje) koje po sastavu sadrži najmanje 85% prokupca.

- U selu Lipovac su se još uvek očuvali vinogradi malage i danas postoji inicijativa da ovo vinogradarsko selo opet bude prepoznatljivo po malagi iz Lipovca. Malaga je introdukovana u Srbiji tokom 19. veka. O tome svedoči i prva smederevska izložba grožđa koja se održala od 25. do 29. septembra 1898. godine na kojoj je među eksponatima prikazana i malaga kao strana sorta vinove loze. Danas znamo da je malaga bila raširena na prostoru Smedereva i Šumadije. Takođe, malaga je bila zastupljena i u zasadima Venčačke vinogradarske zadruge. Smatra se da je doneta u Srbiju upravo da bi se njom popravio kvalitet vina od smederevke (zato i ne čudi da je bila najviše prisutna u okolini Smedereva i u Šumadiji).

 

NAZAD NA KATEGORIJU